Đá spinel có nhiều sắc màu, nhưng viên spinel cobalt màu xanh rực rỡ như sắc trời ngày hè được tìm thấy duy nhất trên thế giới tại mỏ đá ở Yên Bái

Những gam màu thường thấy của đá spinel

Đá spinel là gì?

Khi nhắc đến đá spinel, chúng ta thường ngay lập tức nghĩ đến những viên đá màu đỏ bị nhầm lẫn với hồng ngọc (ruby).

Viên đá bán quý này đã bước vào lịch sử nhân loại từ hơn hai ngàn năm. Ở thuở xa xưa, con người không có máy móc tối tân để phân biệt cấu trúc các loại đá khác nhau. Chính vì vậy, đá spinel thường bị nhầm lẫn với ruby và sapphire, do thường xuất hiện bên trong mỏ ruby và sapphire và có màu sắc tương đồng. Sau khi giới yêu đá tìm ra công nghệ phân biệt giữa hai loại đá này, danh tiếng của đá spinel sụt giảm khi bị cho là “kẻ mạo danh” ruby và sapphire.

Vương miện hoàng gia Anh với viên spinel to nhất thế giới, Black Prince Ruby

Mãi đến khoảng một vài thập niên gần đây, đá spinel mới một lần nữa được trọng dụng trong giới làm đá cao cấp. Là một viên đá khá cứng (7.5 đến 8 điểm trên thang độ Moh’s), đá spinel vô cùng bền. Một viên spinel to và trong vắt có giá trị liên thành.

Tương tự như sapphire, đá spinel có đủ màu như trong vắt, hồng, đỏ, cam, xanh, tím và đen. Trong số đó, hiếm lạ nhất là đá spinel xanh cobalt. Màu xanh tươi rực rỡ và trong vắt, chỉ có thể tìm thấy tại mỏ đá ở Lục Yên, thuộc tỉnh Yên Bái, Việt Nam.

Lục Yên, món quà trời ban tặng Việt Nam

Những vân đá spinel thô lẫn trong đá cẩm thạch đến từ mỏ Yên Bái. Ảnh: Viện đá quý Hoa Kỳ (GIA)

Theo tài liệu từ Viện đá quý Hoa Kỳ (GIA), đá spinel xanh biển được tìm thấy tại Sri Lanka, Tanzania, Myanmar, Pakistan và Việt Nam. Các mỏ ở Việt Nam nằm ở Lục Yên (Yên Bái) và Quỳ Châu (Nghệ An). Hai điểm này được tìm thấy từ cuối thập niên 1980.

Lục Yên nổi tiếng vì mỏ đá hồng ngọc, sapphire và spinel. Từ một làng nhỏ trước khi đá quý được tìm thấy, bây giờ, Lục Yên là điểm mua bán đá quý tấp nập nhất Việt Nam. Nhưng nó càng được giới yêu đá quý toàn cầu để ý đến khi những viên đá spinel xanh cobalt được tìm thấy vào thập niên 2000. Không đâu khác trên thế giới có màu đá này.

 Sự đặc biệt của đá spinel xanh cobalt

Đá spinel màu xanh cobalt thô. Ảnh: GIA

Về mặt tính chất, đá spinel có màu trong suốt. Sau đó, tuỳ theo trữ lượng kim loại trong vân đá mà đá spinel được tô màu. Chất sắt tạo màu xám và xanh nhạt. Crom (chromium) tạo màu hồng đỏ, tương tự như ruby. Còn cobalt tạo nên màu xanh thắm rực rỡ. Sự kết hợp của 3 hợp chất này sẽ tạo ra những gam màu khác nhau.

Chính vì vậy, không phải viên spinel xanh nào cũng được gọi là quý hiếm. Các chuyên gia sẽ phải giám định chất lượng của nó. Chỉ khi nào màu xanh chủ đạo đến từ chất cobalt thay vì sắt thì viên spinel mới được gọi là spinel xanh cobalt.

Hai viên spinel ở bên trên xanh như màu trời vì cobalt. Hai viên spinel ở dưới xanh navy vì nhiều sắt hơn cobalt. Ảnh: gemstonemagnetism.com

Cám dỗ của những viên đá xanh biếc

Những viên đá mang màu xanh rực rỡ luôn được ưa chuộng. Sapphire cổ điển. Paraíba xanh neon mới lạ (một loại tourmaline quý hiếm). Và bây giờ là đá spinel xanh cobalt, góp phần giúp tăng sự yêu thích đối với dòng đá spinel nói chung. Đặc biệt khi màu xanh này hoàn toàn thiên nhiên và không cần xử lý nhiệt để đổi màu hay tăng độ rực rỡ.

Trong khi một viên đá spinel màu đỏ thường có giá chỉ bằng một phần nhỏ của viên ruby. Thì viên đá spinel xanh cobalt thì có tương đương, thậm chí cao hơn ruby. Còn một viên spinel xanh cobalt trong suốt và ít vân có thể trị giá gấp 10 lần một viên sapphire. Đây là vì để tìm ra một viên spinel xanh cobalt hoàn hảo, thậm chí chỉ nặng 1 carat, rất khó và là giấc mơ của nhiều nhà sưu tầm.

Nhẫn cẩn đá spinel xanh cobalt, Forms Jewellery

Hoàng Hân (tổng hợp)