Một phân tích chuyên sâu về các tuyên bố hành động vì khí hậu của 24 công ty đa quốc gia có tổng thu nhập 3.000 tỷ USD cho thấy hầu hết doanh nghiệp đều không đạt được cam kết bảo vệ môi trường của họ. Trả lời hãng AFP trong một cuộc phỏng vấn, ông Gilles Dufrasne, đồng tác giả của báo cáo Giám sát Trách nhiệm Khí hậu Doanh nghiệp năm 2023 nhận định, hành vi “quảng cáo xanh” (greenwashing) nhằm đánh lừa người tiêu dùng tin rằng các sản phẩm của doanh nghiệp thân thiện với môi trường là một vấn đề nghiêm trọng và đang ngày càng gia tăng.

Các doanh nghiệp đang đưa ra những tuyên bố như “carbon trung tính”, “tốt cho tự nhiên”, “phát thải ròng bằng 0”, người tiêu dùng bình thường không hiểu hết ý nghĩa của những tuyên bố này. Hầu hết mọi người nghĩ rằng “carbon trung tính” nghĩa là lượng khí thải đã giảm trong khi thực tế chúng chỉ được bù đắp.

Bên cạnh vấn đề này, Liên minh châu Âu (EU) và Vương Quốc Anh đang xem xét luật bảo vệ người tiêu dùng đặc biệt là đối với các tuyên bố xanh và “tẩy xanh”.

Cứng rắn với Quảng cáo xanh (Greenwashing)

Gần đây, cả Vương quốc Anh và Liên minh châu Âu đều công bố các đề xuất giới thiệu các công cụ pháp lý mới nhằm giải quyết các hành vi tẩy rửa xanh bị cáo buộc. Khi đề xuất được thực thi, luật này sẽ làm hạn chế các tuyên bố về môi trường mà các doanh nghiệp ở châu Âu có thể đưa ra trong các hoạt động truyền thông đại chúng của họ, như trường hợp đã xảy ra ở Pháp.

Hiện nay, truyền thông tới công chúng khẳng định rằng một sản phẩm cụ thể, chẳng hạn như “sạch”, “xanh” hoặc “thân thiện với môi trường” phải được hỗ trợ bởi bằng chứng tài liệu thuyết phục để chứng minh tính chính xác của những tuyên bố đó và phải tính đến toàn bộ vòng đời của sản phẩm có liên quan.

Các đề xuất và cải cách dự kiến ​​ở Vương quốc Anh và Liên minh châu Âu sẽ cung cấp cho cơ quan quản lý quyền hạn mở rộng để tìm kiếm sự truy vết liên quan đến các tuyên bố tẩy rửa bị cáo buộc của các doanh nghiệp trong quá trình quảng bá, quảng cáo và bán sản phẩm của họ. Những cải cách này có thể dẫn đến sự gia tăng các khiếu nại do người tiêu dùng, tổ chức phi chính phủ và các bên thứ ba khác khởi xướng.

Theo đề xuất ngày nay, người tiêu dùng sẽ yên tâm hơn rằng khi một thứ gì đó được bán và quảng cáo là xanh thì nó thực sự xanh. Thông tin được đưa ra sẽ chất lượng hơn để lựa chọn các sản phẩm và dịch vụ thân thiện với môi trường.

Các doanh nghiệp cũng sẽ được hưởng lợi, vì những doanh nghiệp thực sự nỗ lực cải thiện tính bền vững về môi trường của các sản phẩm của họ sẽ dễ dàng được người tiêu dùng công nhận và tôn vinh hơn, đồng thời có thể tăng doanh số bán hàng thay vì phải đối mặt với sự cạnh tranh không lành mạnh.

Bằng cách này, đề xuất sẽ giúp thiết lập một sân chơi bình đẳng khi nói đến thông tin về hoạt động môi trường của sản phẩm.

Một nghiên cứu của Ủy ban châu Âu từ năm 2020 đã nhấn mạnh rằng 53,3% các tuyên bố xanh về môi trường được kiểm tra ở EU được phát hiện là mơ hồ, gây hiểu lầm hoặc vô căn cứ và 40% là không có căn cứ. Việc không có các quy tắc chung cho các công ty đưa ra tuyên bố xanh tự nguyện dẫn đến việc “làm xanh” và tạo ra một sân chơi không bình đẳng trên thị trường EU, gây bất lợi cho các công ty thực sự bền vững.

“Các tuyên bố xanh ở khắp mọi nơi: áo phông thân thiện với đại dương, chuối trung hòa carbon, nước trái cây thân thiện với ong, giao hàng bù 100% CO2,… Thật không may, những tuyên bố này thường được đưa ra mà không có bằng chứng và sự biện minh nào. Điều này mở ra cơ hội cho quá trình tẩy rửa xanh và khiến các công ty sản xuất các sản phẩm thực sự bền vững gặp bất lợi. Nhiều người châu Âu muốn đóng góp cho một thế giới bền vững hơn thông qua việc mua hàng của họ. Họ cần có khả năng tin tưởng vào những tuyên bố đưa ra. Với đề xuất này, chúng tôi mang đến cho người tiêu dùng sự yên tâm rằng khi một thứ gì đó được bán dưới dạng màu xanh lá cây, thì nó thực sự là màu xanh lá cây”- Ông Frans Timmermans- Phó chủ tịch điều hành của European Green Deal nhận định.

Cũng như vậy, ông Virginijus Sinkevičius- Ủy viên châu Âu về môi trường cho rằng: “Tất cả chúng ta đều muốn cố gắng hết sức để hạn chế tác động của các lựa chọn tiêu dùng đối với môi trường, nhưng để trở nên xanh không phải là điều dễ dàng. Chúng tôi đang bị nhiễu loạn với nhiều luồng thông tin. Có 230 nhãn sinh thái khác nhau trên thị trường EU. Có thể tin tưởng vào các tuyên bố và nhãn xanh trên sản phẩm là rất quan trọng. Các đề xuất do Ủy ban đưa ra hôm nay sẽ bảo vệ các doanh nghiệp và người tiêu dùng khỏi các hành vi tẩy rửa xanh có hại và giải quyết sự phổ biến của nhãn mác. Chúng tôi muốn giúp người tiêu dùng tự tin hơn về sự lựa chọn của mình và đảm bảo rằng những công ty nỗ lực thực sự để giảm tác động của họ đối với thiên nhiên, sử dụng tài nguyên, khí thải hoặc ô nhiễm sẽ được khen thưởng. Chúng ta cũng nên thúc đẩy việc sử dụng các nhãn phổ biến đáng tin cậy như Nhãn sinh thái của EU, đây là dấu hiệu của sự xuất sắc về môi trường trên thị trường duy nhất của chúng ta” ,

Xác minh và chứng minh độc lập “tuyên bố xanh”

Theo đề xuất, khi các công ty chọn đưa ra “tuyên bố xanh” về sản phẩm hoặc dịch vụ, họ sẽ phải tôn trọng các tiêu chuẩn tối thiểu về cách họ chứng minh những tuyên bố này và cách truyền đạt chúng.

Đề xuất nhắm đến các tuyên bố rõ ràng, chẳng hạn như: Áo phông làm từ chai nhựa tái chế, giao hàng bù CO2, bao bì làm từ 30% nhựa tái chế hoặc kem chống nắng thân thiện với đại dương… Nó cũng nhằm mục đích giải quyết sự phổ biến quảng cáo xanh của các nhãn, bao gồm tất cả các tuyên bố tự nguyện về tác động môi trường, các khía cạnh hoặc hiệu suất của một sản phẩm, dịch vụ của chính doanh nghiệp sản xuất. Tuy nhiên, đề xuất không bao gồm các tuyên bố thuộc phạm vi điều chỉnh của các quy tắc hiện hành của EU, chẳng hạn như Nhãn sinh thái của EU hoặc logo thực phẩm hữu cơ, vì luật hiện hành đã đảm bảo rằng các tuyên bố theo quy định này là đáng tin cậy. Khiếu nại sẽ được bảo hiểm bởi sắp tới các quy tắc quy định của EU, sẽ bị loại trừ vì lý do tương tự.

Trước khi các công ty truyền đạt bất kỳ loại “tuyên bố xanh” nào được đề cập tới người tiêu dùng, những tuyên bố đó sẽ cần được xác minh và chứng minh độc lập bằng bằng chứng khoa học. Là một phần của phân tích khoa học, các công ty sẽ xác định các tác động môi trường thực sự liên quan đến sản phẩm của họ, cũng như xác định bất kỳ sự đánh đổi nào có thể xảy ra, để đưa ra một bức tranh đầy đủ và chính xác.

Rõ ràng và hài hòa quy tắc về nhãn

Một số quy tắc sẽ đảm bảo rằng các yêu cầu được truyền đạt rõ ràng. Ví dụ: các tuyên bố hoặc nhãn sử dụng điểm tổng hợp về tác động môi trường tổng thể của sản phẩm sẽ không còn được phép, trừ khi được quy định trong các quy tắc của EU. Nếu các sản phẩm hoặc tổ chức này được so sánh với những sản phẩm hoặc tổ chức khác, thì những so sánh đó phải dựa trên thông tin và dữ liệu tương đương.

Đề xuất cũng sẽ quy định nhãn môi trường. Hiện tại có ít nhất 230 nhãn khác nhau và có bằng chứng cho thấy điều này dẫn đến sự nhầm lẫn và mất lòng tin của người tiêu dùng. Để kiểm soát sự phổ biến của các nhãn như vậy, các kế hoạch dán nhãn xanh mới sẽ không được phép, trừ khi được phát triển ở cấp độ EU và bất kỳ kế hoạch mới nào cũng cần phải thể hiện tham vọng môi trường cao hơn các kế hoạch hiện có và được chấp thuận trước để được phép. Các quy tắc chi tiết về nhãn môi trường nói chung phải đáng tin cậy, minh bạch, được xác minh độc lập và được xem xét thường xuyên.

Theo thủ tục lập pháp thông thường, đề xuất chỉ thị tuyên bố xanh giờ đây sẽ phải được sự chấp thuận của Nghị viện và Hội đồng Châu Âu. Đề xuất này bổ sung cho đề xuất tháng 3 năm 2022 về việc “trao quyền cho người tiêu dùng trong quá trình chuyển đổi xanh” bằng cách cung cấp các quy tắc cụ thể hơn các tuyên bố về môi trường, bên cạnh lệnh cấm chung đối với quảng cáo gây hiểu lầm.

Đề xuất cũng được trình bày cùng với các quy tắc chung thúc đẩy việc sửa chữa hàng hóa, góp phần thúc đẩy tiêu dùng bền vững và tăng cường nền kinh tế tuần hoàn, thực hiện tốt các cam kết quan trọng của Ủy ban như một phần của Thỏa thuận xanh châu Âu (EU Green Deal). Đây là gói đề xuất thứ ba về nền kinh tế tuần hoàn, cùng với đề xuất về các quy tắc chung thúc đẩy sửa chữa hàng hóa. Gói kinh tế tuần hoàn thứ nhất và thứ hai được thông qua vào tháng 3 và tháng 11 năm 2022.

Gói đầu tiên bao gồm quy định mới được đề xuất về Thiết kế sinh thái cho các sản phẩm bền vững, chiến lược của EU về Dệt may tuần hoàn và bền vững, và chỉ thị luật người tiêu dùng được đề xuất về việc trao quyền cho người tiêu dùng trong quá trình chuyển đổi xanh.

Gói thứ hai bao gồm các đề xuất cho quy định về chất thải bao bì và bao bì, truyền thông về nhựa có thể phân hủy sinh học, dựa trên sinh học và có thể phân hủy được và chứng nhận EU được đề xuất cho quy định loại bỏ carbon.

Tác động tới doanh nghiệp

Mặc dù các đề xuất mới đang ở mức áp dụng trong các doanh nghiệp châu Âu, tuy nhiên với sự phát triển đi kèm với sự bền vững, các quốc gia thỏa thuận và cam kết với EU Green Deal và COP27 trên thế giới, việc này sẽ gây hiệu ứng domino, các nước theo cam kết trên sẽ tuân thủ hoặc ít nhất là có những biện pháp kiểm soát Quảng cáo xanh như đề xuất trên.

Như vậy, trong tương lai, khi một tuyên bố về “sản phẩm xanh” được đưa ra sẽ cần được xác minh và chứng minh độc lập bằng bằng chứng khoa học. Việc này cũng có thể được áp dụng giống như phương pháp ở EU, ví dụ như sử dụng công nghệ thông tin và các thiết bị điện tử để giúp cho việc cập nhật thông tin, quản lý dữ liệu và truy xuất nguồn gốc sản phẩm được thuận lợi, quét mã vạch QR code 2 chiều để người tiêu dùng yên tâm mua hàng hóa, còn nhà bán lẻ dễ kiểm soát rủi ro phát sinh khi theo dõi và xác minh toàn bộ đường đi của hàng hóa. Hoặc một cách đơn giản nhất, đó chính là khi EU yêu cầu các nhà xuất khẩu hàng may mặc chứng minh nguồn gốc xuất xứ hàng hóa (tránh việc quảng cáo xanh nhưng thực sự không xanh) bằng cách xuất các hóa đơn chứng từ về nguyên liệu xanh, các giấy phép liên quan đến chứng chỉ sản phẩm xanh hoặc đơn giản nhất là vòng đời thiết kế sản phẩm trong chuỗi cung ứng dệt may, từ khâu nhập nguyên liệu xanh cho tới khâu thành phẩm cũng như quá trình xử lý và sử dụng năng lượng bền vững.

Kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam đi châu Âu chiếm khoảng 10,3% kim ngạch xuất khẩu dệt may của cả nước, tuy nhiên nếu không có chiến lược hành động ngay lúc này, đề xuất thứ 3 trong EU Green Deal của Liên minh EU có thể sẽ xảy ra những tác động domino liên tục tới những quốc gia nhập khẩu dệt may khác như Mỹ, Nhật Bản, Hàn Quốc… Các quốc gia này cũng có thể yêu cầu sự minh bạch hơn trong tuyên bố xanh của các sản phẩm dệt may nhập khẩu của mình. Việc cần làm của doanh nghiệp dệt may Việt Nam ngay lúc này là chủ động khâu chuẩn bị, tích cực chuyển đổi truy vết sản phẩm cũng như minh bạch các khâu sản xuất xanh để vừa có thể quảng cáo hình ảnh xanh thật sự tới công chúng, vừa góp phần đảm bảo phát triển bền vững, thân thiện với môi trường.

Bài: Nguyễn Trọng Nghĩa

Nguồn: //www.texintel.com/eco-news/the-european-commission-gets-tough-on-greenwashing