Hiện nay, có rất nhiều cá nhân và tổ chức đang nỗ lực để đương đầu với những thách thức của biến đổi khí hậu bằng cách xem xét lại cách họ thiết kế, sử dụng và vứt bỏ thực phẩm, quần áo, đồ nội thất, thiết bị gia dụng, ô tô hoặc thậm chí hệ thống thoát nước chúng ta quản lý. Trong số đó, quần áo được đánh giá là tác nhân lớn gây ô nhiễm và làm mất đa dạng sinh học trong tự nhiên.

Tái sinh sản phẩm dệt may

Quần áo là một trong những lý do chính của bãi chôn lấp, ô nhiễm và mất đa dạng sinh học. Từ năm 2000 đến 2015, sản lượng quần áo đã tăng gấp đôi, may mắn thay, mức sử dụng đã giảm 36%. Những năm sau đó, Covid-19 khiến ngành thời trang chững lại. Ngân hàng Morgan Stanley (Mỹ) báo cáo rằng sự chậm lại này đã dẫn đến mức giá thấp nhất từ trước đến nay, doanh thu giảm, tình trạng dư thừa, hết hàng và lợi nhuận dẫn đến tỷ suất lợi nhuận giảm 40% từ năm 2016 đến năm 2019. Ước tính năm 2020 ngành thời trang chịu thiệt hại lên tới mức giảm 90% về lợi nhuận. Điều này sẽ làm cho quần áo rẻ hơn nhiều so với trước đây. Các yêu cầu về xã hội và môi trường đối với các nhà sản xuất hàng may mặc và dệt may có thể bị ảnh hưởng.

Chúng ta hãy nghĩ về một chiếc áo thun cotton. Bắt đầu từ việc trồng bông, thu hoạch và sau đó đưa xơ thô đến nhà máy kéo sợi để dệt thành sợi. Tiếp đến, chúng được dệt thành vải, nhuộm và hoàn thiện thành vải có thể bán được. Các xưởng cắt, may và đóng thành áo thun để bán trong cửa hàng. Người tiêu dùng mua áo, mặc chúng và khi chúng bị hao mòn thì vứt đi như một chất thải và cuối cùng là kết thúc ở bãi chôn lấp hoặc đốt. Đây là mô hình tuyến tính của thời trang.

Nếu đó là một mô hình kinh doanh tuần hoàn, người tiêu dùng sẽ thử mặc đi mặc lại chiếc áo thun cotton. Nếu chúng bị hư hỏng, người tiêu dùng sẽ sửa chữa hoặc thêm một số phụ kiện để mang lại cho chúng một diện mạo mới hơn.

Đến một lúc nào đó, chúng sẽ đạt đến giới hạn khi không thể sử dụng được nữa. Sau đó, người tiêu dùng sẽ gửi chúng cho một số nhà bán lẻ hoặc đại lý, những người thu gom quần áo cũ và tái chế chúng để tạo thành một sản phẩm mới. Một khi không còn được tái chế nữa, chúng sẽ được ủ thành phân hữu cơ để có thể giúp đỡ nông nghiệp trồng trọt. Sự khởi đầu như vậy với sản phẩm mới bắt nguồn từ tên gọi của thời trang tuần hoàn. Trong mô hình này, một sản phẩm không tạo ra bất kỳ sự lãng phí nào. Do đó, tái chế và làm phân trộn là hai yếu tố quan trọng của nền kinh tế tuần hoàn đối với thời trang. Điều này giúp tăng cường hành trình của sản phẩm trong thời gian vô tận và duy trì, tiết kiệm năng lượng, công sức và khoản đầu tư vào áo thun cotton. Điều này nghe có vẻ giống như một giải pháp rất đơn giản cho nền kinh tế tuần hoàn. Tuy nhiên, không có khung chính sách hoặc mục tiêu chính sách chung về kinh tế tuần hoàn.

Trong nền kinh tế tuyến tính, chúng ta quan tâm đến hiệu quả năng lượng và chuyển sang năng lượng tái tạo. Điều này sẽ dẫn đến việc tạo ra ít chất thải hơn nhưng không loại bỏ nó. Ngay cả sáng kiến như vậy cũng chỉ có thể giảm khoảng 55% lượng khí thải nhà kính (GHG) toàn cầu. Bên cạnh đó, một nghiên cứu khác cho rằng nếu nền kinh tế tuần hoàn có thể được áp dụng trong 5 lĩnh vực chính là thép, nhôm, xi măng, nhựa và thực phẩm, lượng phát thải khí nhà kính sẽ giảm 9,3 tỷ tấn vào năm 2050, tương đương với lượng phát thải của tất cả giao thông trên toàn cầu.

Quần áo là chất thải cũng góp phần tạo ra khí nhà kính. Ngành thời trang tạo ra khoảng 2,1 tỷ tấn khí nhà kính vào năm 2018, chiếm 4% tổng lượng khí nhà kính toàn cầu.

Tổ chức Ellen MacArthur xác định có ba nguyên tắc của nền kinh tế tuần hoàn:

1. a) Không sản xuất chất thải và ô nhiễm,
2. b) Sử dụng các sản phẩm và vật liệu tuần hoàn,
3. c) Đảo ngược quá trình tự nhiên.

Một trong những phần thiết yếu của nền kinh tế tuần hoàn là chuyển đổi sang năng lượng và vật liệu tái tạo. Nền kinh tế tuần hoàn có thể được định nghĩa là “một khung giải pháp hệ thống giải quyết các thách thức toàn cầu như loại bỏ sự thay đổi, mất đa dạng sinh học, chất thải và ô nhiễm”. Quỹ Ellen MacArthur (EMF), một tổ chức từ thiện dẫn đầu các nỗ lực toàn cầu nhằm chuyển đổi sang nền kinh tế tuần hoàn cũng chia các vật liệu thành hai chu kỳ khác nhau: sinh học và kỹ thuật. Thực phẩm, gỗ, củi,… thuộc chu trình sinh học dễ phân hủy trong tự nhiên. Mặt khác, chu trình kỹ thuật không phân hủy sinh học. Ví dụ. kim loại, nhựa, thủy tinh, polyme…

4 bước duy trì chu kỳ kỹ thuật

Thách thức trong nền kinh tế tuần hoàn là thu hồi các vật liệu này của chu kỳ kỹ thuật và đưa chúng trở lại hệ thống thông qua tái chế vật lý hoặc hóa học. Chu kỳ kỹ thuật có thể được duy trì theo bốn cách khác nhau.

Thứ nhất, nếu chúng ta tạo ra một máy móc hoặc vật liệu mới trong đó 80% bộ phận ban đầu được phục hồi và 20% bộ phận mới được sử dụng. Điều này tính đến việc sử dụng vật liệu và năng lượng ít hơn 80%.

Thứ hai, chúng ta có thể cải thiện độ bền của máy móc hoặc vật liệu bằng cách sửa chữa và bảo trì. Các nhà sản xuất có thể thiết kế và đưa ra thị trường những sản phẩm hoạt động tốt hơn về chức năng và độ bền. Chúng ta thường vứt bỏ một bộ quần áo khi khóa kéo của nó không hoạt động hoặc kiểu dáng hoặc đường may đã lỗi thời. Có thể sửa khóa kéo, sửa lại đường cắt bằng cách vá lại và thêm một số phụ kiện bổ sung để trang phục trông hiện đại hơn. Nghiên cứu cho thấy rằng quá trình tái sản xuất điển hình như vậy đối với các thiết bị điện tiêu thụ năng lượng ít hơn khoảng 60%, nguyên liệu thô ít hơn 70%, chi phí thấp hơn 50% và giảm 80% lượng khí thải.

Thứ ba, chúng ta có thể chia sẻ máy móc, tài liệu với nhau để có thể cùng sản xuất các mặt hàng thời trang. Trong trường hợp đó, chúng ta sử dụng ít máy móc hoặc vật liệu hơn. Điều này sẽ thay đổi văn hóa của toàn bộ ngành công nghiệp thời trang. Người ta ước tính rằng thời trang bán lại dự kiến ​​sẽ là một doanh nghiệp lớn hơn so với thời trang nhanh vào năm 2029.

Và cuối cùng, chúng ta có thể sử dụng một thứ gì đó trong thời gian dài hơn hoặc sử dụng càng lâu càng tốt, điều đó có nghĩa là tuổi thọ của sản phẩm phải tăng lên. Toàn bộ khái niệm ở đây là tái sinh, nghĩa là chúng ta phải biến đổi mọi yếu tố trong quá trình “lấy-làm-thải bỏ”. Nếu tiếp tục mô hình kinh doanh tuyến tính này, việc khai thác nguyên liệu toàn cầu từ tự nhiên sẽ tăng gấp đôi từ năm 2015 đến năm 2060.

Trong vài thập kỷ qua, ngành công nghiệp thời trang đã có sự tăng trưởng tối đa. Điều này cũng đã làm giảm mức lợi nhuận và tăng tác động xấu đến môi trường. Do đó, thời trang tuần hoàn được cho là đắt hơn thời trang tuyến tính. Khi áp dụng thời trang tuần hoàn, nguyên liệu sẽ bền hơn, đi kèm với đó là mặt giá thành sẽ tăng và công nghệ phải được cải tiến. Chi phí sản xuất sẽ đắt hơn do nguyên liệu có độ bền vững cao, điều này sẽ làm giảm nhu cầu của người tiêu dùng trong tương lai.

Các nhà bán lẻ tiếp cận thời trang tuần hoàn như thế nào?

Chiến lược tuần hoàn của Levi dựa trên tích hợp tính tuần hoàn ở giai đoạn thiết kế, phát triển các sản phẩm bền vững, có thể sửa chữa nếu cần và có thể tái sử dụng hoặc tái chế, phong cách vượt thời gian. Levi đang chuyển đổi mô hình tận dụng phế liệu sang mô hình có khả năng khôi phục tài nguyên. Ngoài ra, họ còn sử dụng công nghệ tiên tiến như Staindefender không chứa các hợp chất perflo hóa giúp các vết bẩn gốc nước kết thành hạt và lăn đi, giảm thiểu các lần giặt và khiến quần áo bền hơn.

The North Face cũng đã tiếp cận thời trang tuần hoàn bằng cách giới thiệu nhóm sản phẩm thiết kế tuần hoàn đầu tiên kết hợp cấu trúc và các chi tiết trang trí bằng sợi đơn. Tính tuần hoàn ở đây liên quan đến việc tái sử dụng, sửa chữa và tái chế các vật liệu để giữ chúng lưu hành càng lâu càng tốt. Họ tiếp cận thời trang tuần hoàn bằng phương pháp tiếp cận sản phẩm ngay từ khâu thiết kệ. Các mặt hàng được thiết kế ngay từ đầu để chúng có dễ dàng được tháo rời các bộ phận và tái sử dụng chúng trong các sản phẩm mới. Các sản phẩm thiết kế tuần hoàn của The North Face bao gồm 20 kiểu dáng, bao gồm cả quần dài và khóa kéo một phần tư, đồng thời bao gồm các danh mục dành cho người lớn, ngoại cỡ, giới trẻ và phụ kiện.

Sáng kiến ​​thiết kế tuần hoàn của The North Face là bước mới nhất trong cam kết đảm bảo 100% nguyên liệu may mặc hàng đầu được tìm nguồn gốc, tái chế, tái tạo hoặc tái tạo một cách có trách nhiệm vào năm 2025. Là một phần trong nỗ lực của mình, The North Face cũng tung ra phiên bản mới của chương trình thu hồi vào cuối tháng này và giới thiệu một hệ thống ghi nhãn hướng dẫn người tiêu dùng về sửa chữa, tái sử dụng và phục hồi.

H&M đã hợp tác với Quỹ Ellen MacArthur (EMF) nhằm chuyển đổi sang nền kinh tế tuần hoàn. Những nỗ lực này bao gồm cam kết phát triển tất cả các sản phẩm bằng cách sử dụng Circulator—một cách tiếp cận giúp các nhóm hiểu được tác động để đưa ra các lựa chọn bền vững hơn vào năm 2025.

Tương tự như vậy, Nike đã triển khai các phương pháp tiếp cận bền vững hơn với việc giới thiệu “Hướng dẫn thiết kế tuần hoàn của Nike”. Hướng dẫn này đóng vai trò là chuẩn mực về cách tránh lãng phí, sử dụng các vật liệu bền vững hơn và cuối cùng là tạo ra các sản phẩm tốt hơn, tồn tại lâu hơn.

Theo báo cáo mới nhất của Công ty tư vấn về quản lý McKinsey, các thương hiệu và nhà bán lẻ chiếm ưu thế trong việc tạo ra giá trị và lợi nhuận kinh tế trong ngành thời trang gần đây bao gồm Nike, LVMH, Kering và H&M.

Với việc các thương hiệu quy mô lớn như Nike và H&M bắt kịp xu hướng, điều này đánh dấu một sự thay đổi lớn trong cách các công ty thời trang tiếp cận sự bền vững.

Ở đây, nhà hoạch định chính sách đóng một vai trò rất quan trọng bằng cách sử dụng các công cụ kéo và đẩy thị trường. Khách hàng phải hiểu rằng nếu sản phẩm mỗi lần được tạo thành từ sản phẩm nguyên chất thì điều đó không giúp ích gì cho nền kinh tế tuần hoàn. Trong trường hợp này, doanh nghiệp phải tiến tới tạo nhận thức cho khách hàng mua sản phẩm tái chế bằng chiến dịch tiếp thị, khuyến khích người mua sản phẩm tái chế, chương trình khách hàng thân thiết đối với sản phẩm tuần hoàn đồng thời không khuyến khích họ mua sản phẩm tuyến tính.

Để chuyển đổi một nền kinh tế tuyến tính sang nền kinh tế tuần hoàn, cần phải có các sáng kiến và nhận thức đại chúng. Đặc biệt là khi Việt Nam đã tham gia hội nghị COP26, cam kết giảm thiểu phát thải ròng bằng 0 cho tới năm 2050. Đó là lý do vì sao kinh tế tuần hoàn là một công cụ rất hiệu quả trong việc thực hiện cam kết đó, mô hình kinh tế tuần hoàn làm giảm biến đổi khí hậu, làm tăng đa dạng sinh học và đòi hỏi ít tài nguyên hơn để sản xuất máy móc và vật liệu đáp ứng nhu cầu của con người. Khi nó được thực hiện ở cấp độ cộng đồng hoặc tổ chức với sự liên kết tốt, hiệu quả sẽ cao hơn nhiều. Một mô hình mới được thông qua trong hiến chương của Liên Hợp quốc, “Tính tuần hoàn thời trang” hay “Nền kinh tế tuần hoàn trong thời trang” là điều tốt đẹp tiếp theo sẽ diễn ra trong ngành Dệt May Việt Nam.

Bài: Nguyễn Trọng Nghĩa

Nguồn: //www.textiletoday.com.bd/textile-today-february-2023-issue/